مقدمه
یکی از پر سر و صداترین خبرهای مربوط به حوزه رمز ارزهای دیجیتال در سال‌های اخیر خبر ورود فیسبوک به دنیای متاورس است. البته این خبر به مانند دیگرهای خبرهای مشابه که حاکی از ورد شرکت‌ها یا افراد بزرگ و مشهور به حوزه کریپتوها، باعث خوشحالی سرمایه‌گذاران حوزه رمز ارزهای دیجیتال نشد بلکه باعث افزایش نگرانی‌های آنها شد. بخش اصلی این نگرانی مربوط به اقدامات احتمالی شرکت فیسبوک برای متمرکز کردن فناوریی است که از اساس و در ذات خود غیر متمرکز است.
فعالان این حوزه نگران هستند که متاورس متمرکز ایجاد شده توسط فیسبوک به عنوان یک تهدید برای کل اکوسیستم غیرمتمرکز دنیای مجازی متاورس عمل کند. البته باید بیان کنیم که نگرانی آنها کاملا منطقی و قابل درک است. اما خبر خوب این است که در هر صورت آینده دنیای مجازی متاورس با تمرکززدایی یا بهتر بگویم غیرمتمرکز بودن گره خورده است.
فیسبوک و دنیای متاورس
شرکت فیسبوک چند وقتی است که قصد دارد وارد دنیای مجازی متاورس شود و به احتمال زیاد چندین سال است که برای آن برنامه‌ریزی می‌کند. اما جدیدا برنامه‌های جسورانه خودش را به مرحله عمل رسانده و تیتر خبرها در سرتاسر جهان شده است. عوض کردن نام شرکت از فیسبوک به متا (Meta) به احتمال زیاد یکی از بزرگ‌ترین و جسورانه‌ترین کارهایی بود که این شرکت می‌توانست انجام بدهد.
بعد از این کار فیسبوک، رسانه‌های اصلی این حوزه پر از اخبار و مقالاتی شدند که درباره این موضوع توضیح می‌دادند. همراه با این جریان وب سایت‌های مالی شروع به شرح دادن فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این حوزه کردند. همچنین پس از منتشر شدن این خبر توکن‌های دنیای مجازی متاورس مانند MANA و SAND افزایش قیمت‌های چشمگیری داشتند. و پروژه The Sandbox که یک پروژه معروف متاورس و غیر متمرکز است توانست مبلغ 93 میلیون دلار سرمایه جذب کند.
با تمام این حرف‌ها همان‌گونه که خبرگزاری کوین تلگراف در مقاله جدید خودش اشاره کرده، واکنش‌ها در حوزه رمز ارزهای دیجیتال به این شدت هیجانی نبوده است. شرکت فیسبوک در تعداد زیادی از زمینه‌هایی که برای طرفداران رمز ارزهای دیجیتال دارای اهمیت است سابقه خوبی ندارد. اخبارهای مربوط به رسوایی‌های شرکت فیسبوک و دیگر شرکت‌های فناوری در مورد فروش اطلاعات خصوصی کاربران خود و در عین حال بی تفاوتی این شرکت‌ها نسبت به مسئله حریم خصوصی کاربران، خود یکی از عواملی بوده که ارزش و اهمیت حفظ حریم خصوصی را برای عموم مردم روشن کرده است. و آن را به یکی از اصول اساسی و اولیه بلاکچین و رمز ارزهای دیجیتال تبدیل کرده است.
در حال حاضر که هیجانات اولیه این خبر فروکش کرده و بیان خودمانی‌تر حالا که آب‌ها از آسیاب افتاده است. فرصت مناسبی است تا بررسی کنیم که آیا واقعا برنامه‌های شرکت فیسبوک باعث می‌شود که اتفاق‌های خوبی برای توکن‌های غیر مثلثی (NFT) و پروژه‌های متاورسی بیافتد. یا اینکه باعث سقوط این تکنولوژی نوپا خواهد شد؟ با ما در این مقاله همراه شوید.
از متاورس چه می‌دانیم؟
شرکت متا (فیسبوک سابق) جزئیات زیادی در مورد ورژن متاورس خودش منتشر نکرده است. تنها چیزی که در مورد پروژه متاورس فیسبوک در دسترس است، یک ویدئوی تبلیغاتی از آواتار متاورسی بنیان‌گذار و مدیر عامل آن یعنی مارک زاکربرگ است که به خوبی درخشیده است. اما هیچ گونه اطلاعات دیگری درباره جزئیات فنی و همچنین برنامه‌های دقیق این شرکت در دسترس نیست.
با این حال و با توجه به سوابق و شناختی که همه ما از شرکت فیسبوک و مدیر عامل آن یعنی مارک زاکربرگ داریم می‌توان حدس زد که بین پروژه متاورس شرکت متا و سایر پروژه‌های غیر متمرکز دنیای مجازی متاورس تفاوت های وجود خواهد داشت.
قبل از این پیش بینی می‌شد که شرکت متا در پروژه جدید خودش از همان تجهیزاتی استفاده می‌کند که برای توسعه رمز ارز دیجیتال خود یعنی دییم (Diem) استفاده کرده بود. اما جدیدا مشخص شده است که شرکت متا پروژه رمز ارز خودش را به یک بانک آمریکایی فروخته است.بنابراین فرضیه استفاده از تجهیزات رمز ارز برای پروژه متاورس منتفی است. اما همچنان احتمال این وجود دارد که شرکت متا همان روش رمز ارز دییم را برای پروژه متاورس خودش ادامه دهد. و رویکرد متمرکز خود را در این پروژه را هم حفظ کند.
اصلی‌ترین تفاوت بین دنیای مجازی متاورس بر پایه کریپتو با متاورس فیسبوک
این است که ساختار پروژه‌های متاورس کریپتو به صورت باز و بدون نیاز به مجوز است. با این روش هر توسعه دهنده‌ای می‌تواند برنامه متاورس مورد نظر خودش را بر روی یک بلاکچین باز بسازد. و هر کاربری به راحتی می‌تواند املاک و دارایی‌های مجازی خودش را بدست بیاورد. و یا اینکه با دارایی‌های مجازی سایر ماربران تعامل بر قرار کند.
به بیان دیگر یکی از بزرگ‌ترین محاسن ساختار باز و غیر متمرکز در دنیای مجازی متاورس این است که کاربران آن می‌توانند بدون هیچ گونه مانع خاصی به دنیای متاورس‌های مختلف بپیوندند و بین آنها در حرکت باشند. پروتکل‌های مبتنی بر تعامل پذیری ارتباط بین بلاکچین‌های مختلف را آسان می‌کنند و به انواع مختلف رمز ارزهای دیجیتال مانند توکن‌های کاربردی، استیبل کوین‌ها، توکن‌های وفاداری، NFTها و یا هر دارایی دیگری اجازه انتقال راحت بین زنجیره‌های مختلف موجود در این دنیای مجازی را می‌دهند.
در نتیجه سوال اساسی و اصلی این است که شرکت فیسبوک تا چه حد بر روی تعامل‌پذیری دنیای متاورس خود تمرکز کرده است و دارایی‌های متاورسی آن تا چه اندازه با دارایی‌های دیگر پروژه‌ها قابل تعویض خواهد بود؟
دقیقا به همین دلایل بود که در پاراگراف‌های بالا اشاره کردیم که توسعه پروژه متاورس از طرف شرکت فیسبوک، لزوما خبر خوبی برای فعالان حوزه رمز ارزهای دیجیتال و تمرکز زدایی نیست. این امکان وجود دارد که فیسبوک تصمیم بگیرد یک اکوسیستم متمرکز ایجاد کند. و با این کار می‌تواند بر کل اکوسیستم متاورس تاثیر بگذارد. زیرا کاربران و فعالان نرم افزارهای فیسبوک به مراتب بیشتر از تعداد فعالان حوزه رمز ارزهای دیجیتال است و این موضوع قدرت تاثیرگذاری آن را افزایش می‌دهد.
با این حال آقای رابی فرگوسن (Robbie Ferguson) که جزء بنیانگذاران پلتفرم ایمیوتبل (Immutable) است. اعتقاد دارد که می‌توان از یک جهت دیگر به این موضوع نگاه کرد. (پلتفرم ایمیوتبل یک راهکار لایه دوم بر روی رمز ارز اتریوم است که مختص اکو سیستم NFTها است). ایشان اعتقاد دارد که:
حتی اگر شرکت فیسبوک تصمیم داشته باشد یک اکو سیستم بسته را ایجاد کند، این اتفاق یک اعتراف اساسی و بزرگ به ارزشی است که مالکیت دیجیتال ارائه کرده است. همچنین این کار یک اعتراف مهم در مورد این موضوع است که جنگ واقعی در آینده بر سر مالکیت زیرساخت های دنیای دیجیتال است.
متمرکز بودن، اصلی ترین محدودیت
همان طور که بیان کردیم احتمال دارد دنیای مجازی متاورس فیسبوک یک اکوسیستم بسته باشد. که کاربران آن لزوما امکان تعامل مستقیم یا راحت با سایر متاورس‌های غیر متمرکز را نداشته باشند. درست است که این رویکرد دقیقا با تمایلات انحصارطلبانه شرکت فیسبوک مطابقت دارد. اما این کار پنانسیل و ظرفیت رشد دنیای متاورس فیسبوک را از آن می گیرد و مهم‌تر از همه اینکه NFTهای منتشر شده توسط این شرکت از کسب ارزش در دنیای حقیقی محروم خواهد شد.
گفتگو نیک رز انترتسنس با کوین تلگراف
علاوه بر این همان طور که نیک رز انترتسنس (Nick Rose Ntertsas)، مدیر عامل و بنیان‌گذار یکی از بازارهای NFT به نام اترنیتی چین (Ethernity Chin) بیان کرده است، کاربران از تسلط متمرکز شرکت فیسبوک خسته شده‌اند. ایشان در گفتگو با کوین تلگراف بیان می‌کند که:
در مسیر دیجیتالی شدن تمامی فرایندها (که پاندمی کرونا آن را سرعت بخشید) پذیرش رمز ارزهای دیجیتال 5 برابر افزایش پیدا کرد. در عین حال تمامی نظرسنجی‌های عمومی در سرتاسر دنیا از بی اعتمادی روز افزون به پلتفرم‌های با فناوری متمرکز و همچنین محبوبیت هر چه بیشتر فن‌آوری‌های بلاکچین و رمز ارزهای دیجیتال که به معنی محافظت از حریم شخصی، شفافیت، معاملات همتا به همتا و غیر قابل تغییر بودن است خبر می‌دهد.
حد و اندازه بحرانی بودن این موضوع را زمانی درک می‌کنید که به یاد بیاورید قانون گذاران آمریکایی، کاربردهای رمز ارز دیجیتال دییم را حتی قبل از راه‌اندازی رسمی و شروع به کار، محدود کردند. مجبور بودن برای تبعیت از قوانین سیستم‌های سنتی یکی از تبعات مستقیم متمرکز بودن است که به احتمال زیاد گریبان پروژه متاورس شرکت فیسبوک را هم خواهد گرفت.
در نتیجه بدیهی است که متاورس بسته شرکت فیسبوک تا به اندازه ای محدود خواهد شد که همین موضوع باعث می‌شود ارزش آن به طور کلی با دیگر پروژه‌های متاورس تفاوت داشته باشد.
در همین حال، پلتفرم‌های دیجیتال و غیر متمرکز بسیاری وجود دارد که در حال توسعه و پیشرفت هستند. آیا به نظر شما این موضوع به این معنی است که قرار است پلتفرم‌های بر پایه بلاکچین‌ها (رمز ارزهای دیجیتال) سرنوشتی مانند واتس‌آپ و اینستاگرام داشته باشند. و به یکی از دارایی‌های تحت تملک و نظارت شرکت فیسبوک تبدیل شوند؟
بنیان گذار بازی سند باکس
مدیر ارشد اجرایی و در عین حال بنیان‌گذار بازی بلاکچینی سندباکس (The Sandbox)، سباستین بورگت (Sebastien Borget) اعتقاد دارد که پروژه‌های غیر متمرکز می‌توانند نگاهی متفاوت داشته باشند:
در اکثر اوقات شرکت‌های بزرگ فناوری به طور مستقیم وارد رقابت نمی‌شوند. بلکه در کنار این ماجرا قرار می گیرند تا شرکت‌های تازه وارد و نوپا جهت بدست آوردن سهم خود از این بازار با یکدیگر رقابت کنند. بعد از اینکه رقابت ها صورت گرفت و بازیکنان قوی‌تر مشخص شدند، شرکت‌های بزرگ وارد عرصه می‌شوند و آن شرکت‌ها را خریداری می‌کنند. اما این استراتژی فقط در شرایطی جوابگو است که استارت‌آپ‌های برنده حاضر شوند کسب و کار خودشان را به فروش برسانند. بنابراین راه حل این مسئله داشتن انگیزه‌های اقتصادی متفاوت است و دقیقا به همین دلیل است که وب 3 تا به این اندازه قدرتمند است. این اینترنت امکان همکاری پلتفرم‌ها و کاربران را در سرتاسر دنیا فراهم می‌کند و در نتیجه، پلتفرم مستقلی ایجاد خواهد شد که کاربران حاکمیت و کنترل آن را در اختیار دارند و می‌توانند به موفقیت نهایی دست پیدا کنند.
متاورسی زیر سایه غول‌ها
سناریوی دیگری هم می‌تواند وجود داشته باشد، اینکه شرکت فیسبوک سعی کند تا به جای تسلط بر کل اکوسیستم دنیای مجازی متاورس، با وژن های دیگر ابر شرکت‌های متمرکز این حوزه مانند مایکروسافت تلفیق شود. که این خودش یک سناریوی به مراتب مخرب‌تر است. با توجه به تعداد بالای کاربران شرکت‌هایی مثل فیسبوک، این موضوع می‌تواند باعث ایجاد یک تحول کلی در دنیای رمز ارزهای دیجیتال باشد.
آیا این امکان وجود دارد که کاربران به راحتی بتوانند دارایی‌های NFT را بین دنیای مجازی متاورس فیسبوک و یک متاورس غیر متمرکز دیگر منتقل کنند؟ مثلا دارایی‌های NFT که توسط فیسبوک ایجاد شده است را بتوان در یک صرافی غیر متمرکز بفروش رساند؟ یا بتوان NFT مشهور 69 میلیارد دلاری بیپل (Beeple) را به متاورس شرکت فیسبوک منتقل کرد تا آن را در یک گالری مجازی به اشتراک گذاشت؟
این سناریو بعید به نظر می‌رسد، زیرا برای وقوع چنین اتفاقی نیاز به تغییرات اساسی در نگرش و رویکرد شرکت فیسبوک است. البته نکته مهم در مورد این اتفاق این است که باعث به وجود آمدن فرصت‌های اقتصادی بیشتری خواهد شد. اما عواملی مانند مسائل قانون‌گذاری، نگرش همیشگی شرکت فیسبوک در جهت از بین بردن رقبا به جای همراهی با آنها، ریسک‌هایی که وجود دارند. این موضوع را به یک احتمال دور از ذهن تبدیل کرده است.
در نتیجه به نظر می‌رسد، به احتمال زیاد شرکت فیسبوک تلاش می‌کند تا با شرکت‌های مالی و فناوری متمرکز دیگر همکاری کند تا به این وسیله برای دنیای مجازی متاورسی خودش تولید ارزش کند. شرکت بزرگ مایکروسافت یکی از همین شرکت‌های متمرکز است که قبلا وارد حوزه متاورس شده است. اما شاید یک رقیب مستقیم برای دنیای متاورسی فیسبوک نباشد. دنیای متاورس مایکروسافت بیشتر بر بهبود و اثر بخشی تجربه کاربری پیام رسان سازمانی آن به نام تیمز (Teams) متمرکز است. در صورتی که دنیای متاورس شرکت فیسبوک بر حوزه واقعیت مجازی (VR) متمرکز است.
خطر دنیای مجازی متاورس فیسبوک آین قدرها هم جدی نیست
همان‌گونه که پروژه لیبرای شرکت فیسبوک در ابتدا سرو صدا زیادی کرد اما در نهایت امر توسط قانون گذاران آمریکا متوقف شد و در حال حاضر هم به یک بانک واگذار شده است. این امکان وجود دارد که همین اتفاق برای پروژه متاورس آن هم بیافتد. از آنجایی که پروژه دنیای متاورس فیسبوک به نوعی با مباحث مالی در ارتباط است و بر رمز ارزهای دیجیتال تاثیر می‌گذارد، این احتمال قوی‌تر از قبل به نظر می‌رسد.
به احتمال زیاد قانون گذاران آمریکایی توانایی شرکت فیسبوک برای مشارکت در مباحث مالی را محدود خواهند کرد و با توجه به سابقه این شرکت که تا الان به راهکارهای غیر متمرکز هیچ تمایلی نشان نداده است، بعید به نظر می‌رسد که این دفعه به سراغ این نوع راهکارها برود.
با همه این اوصاف، تنها کمک مثبتی که پروژه دنیای مجازی متاورس فیسبوک به کل اکو سیستم متاورس کرد این بود که به آن یک جنبه عمومی گسترده‌تر بخشید. انترتسنس بر این اعتقاد است که این موضوع به تنهایی جهت سریعتر کردن رشد حوزه NFTها کافی است و توضیح می‌دهد که:
برنامه‌های شرکت فیسبوک می‌توانند کاربردهای NFT را به طور چشمگیری زیاد کند و کار را برای سازندگان و صادرکنندگان این توکن‌ها آسان‌تر کند. توکن‌ها می‌توانند به عنوان اقلام درون دنیای مجازی متاورس مورد استفاده قرار بگیرند و برای خرید موارد بسیاری از جمله لباس، آثار هنری و همچنین اقلام کلکسیونی مورد استفاده قرار بگیرند. به بیان دیگر موارد استفاده از این توکن‌ها و کاربردهای آنها می‌تواند در این اکوسیستم در حال رشد، بسیار گسترده‌تر، متنوع‌تر و در عین حال نا محدود باشد.
در نتیجه جای هیچ گونه نگرانی نیست و همچنان فرصت‌هایی زیادی برای پروژه‌های غیر متمرکز دنیای مجازی متاورس وجود خواهد داشت تا با نوآوری‌ها و کارهای خلاقانه خود در مرکز توجه عموم قرار بگیرند. و نشان دهند که چگونه راه‌حل‌های غیر متمرکز می‌تواند همان امکاناتی که فیسبوک در تلاش برای دستیابی به آنها است را به آنها ارائه دهد. بورگت بر این عقیده است که اکنون زمان حیاتی برای جامعه رمز ارزهای دیجیتال است و باید از این فرصت ها نهایت استفاده را ببرد. به گفته بورگت:
حالا زمان آن است که تلاش و سرعت خودمان را برای پیاده‌سازی دیدگاهی که در مورد یک دنیای مجازی متاورس غیر متمرکز، باز و کاربر محور داریم را چند برابر کنیم. همچنین باید از زمان و سرمایه خودمان در این راه هزینه کنیم تا بتوانیم به عموم مردم توضیح دهیم که دیدگاه ما چه محاسنی نسبت به دیدگاهی دارد که شرکت‌های بزرگی مانند فیسبوک تا کنون به مردم ارائه داده اند.
جمع بندی
همان‌گونه که می‌دانید و در طول این مقاله هم بارها به آن اشاره شد، شرکت فیسبوک از قصد خود برای ورود به دنیای مجازی متاورس پرده برداری کرده است. و رسیدن به این هدف برای این شرکت بزرگ فناوری بسیار مهم است. زیرا سالیان درازی است که از به وجود آمدنش می گذرد و نام خودش را به متا تغییر داده است.
به گفته فیسبوک هدف اصلی این شرکت از ایجاد این مکانات متنوع با محوریت واقیت مجازی، وارد شدن به حوزه نسل جدید ارتباطات است. این شرکت قصد دارد پس از اتمام کار این دنیای مجازی آن را در اختیار کاربرانش در سرتاسر دنیا بگذارد.
خبر ورود این شرکت بزرگ به دنیای متاورس بر خلاف چیزی که ممکن است به نظر برسد. برای دوست داران و فعالان حوزه رمز ارزهای دیجیتال خبر خوشحال کننده ای نبود. در حقیقت این خبر بیشتر از آنکه خوشحال کننده و یا حتی ناراحت کننده باشد، نگران کننده است. شرکت فیسبوک یک شرکت متمرکز در دنیای فعلی ما است و میل این شرکت به تمرکز گرایی در شرایط گوناگون به اثبات رسیده است و به نظر می‌رسد که تمایلی برای تمرکز زدایی ندارد. به همین دلیل است که کاربران، طرفداران و فعالان رمز ارزهای دیجیتال نگران رویکردی هستند که این شرکت بزرگ در رابطه با پروژه دنیای مجازی متاورس خود اتخاذ خواهد کرد. و مهم تر از همه اینکه تاثیری که این رویکرد بر کل اکوسیستم متاورس بر جای خواهد گذاشت.
با این حال شواهد و مدارک فعلی نشان دهنده این موضوع هستند که پروژه متاورس فیسبوک به احتمال زیاد یک تهدید برای جامعه غیر متمرکز نخواهد بود. و این پروژه نمی‌تواند هیچ گونه اخلالی در کار همتایان غیر متمرکز خودش ایجاد کند. البته ورود شرکت فیسبوک به دنیای مجازی متاورس برای رمز ارزهای دیجیتال خالی از لطف هم نبوده است. همان‌گونه که در طول این مقاله هم به آن اشاره کردیم این کار فیسبوک توجهات را به ماهیت متاورس جلب کرد و به آن یک جنبه عمومی تر بخشید. اما حقیقت غیر قابل انکار این است که آینده متاورس با تمرکززدایی و غیرمتمرکز بودن گرده خورده است و حتی غول های تکنولوژی مانند فیسبوک هم نمی‌توانند تغییری در آینده این حوزه ایجاد کنند.
